گیاهان دارویی و جایگاه آنها درجهان

نخست بهتر است به تعاریف گیاهان دارویی و این که چه گیاهانی می توانند ارزش دارویی داشته باشند بپردازیم. گیاه دارویی در واقع به گیاهی گفته می‎شود که تمامی یا قسمتی از اجزای تشکیل دهنده آن به صورت تازه، خشک ‎شده و یا فرآوری شده به منظور تشخیص، درمان و پیشگیری بیماری خاصی در بدن موجودات زنده نظیر انسان استفاده می گردد.

مواد موثره موجود درگیاهان دارویی از گذشته های بسیار دور تا به امروز نقش ویژه و ارزشمندی را در طب سنتی و طبیعی در سراسر جهان ایفا کرده اند. سرزمین هایی نظیر هند، مصر، روم و چین به عنوان اولین خاستگاه های طب سنتی دنیا شناخته می شوند.

گیاهان دارویی در تأمین بهداشت و سلامت تمامی جوامع انسانی، ارزش و اهمیت ویژه ای دارند و توانسته اند هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماری ‎ها موثر واقع شوند. بر همین اساس تأکید سازمان بهداشت جهانی نیز در جایگزینی تدریجی داروها و مواد طبیعی به جای داروهای شیمیایی است و همین امر منجر به سرمایه‎گذاری، برنامه‎ریزی، کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی در کشورهای مختلف جهان به منظور تولید انبوه گیاهان دارویی در سطوح صنعتی و استفاده از آن در صنایع دارویی، بهداشتی و غذایی گردیده است.

خوشبختانه کشور ایران از لحاظ گیاهان دارویی دارای موقعیت خدادادی منحصر به فردی است که می توان با انجام برنامه ریزی ها و مطالعات درست بر روی آن، به مدل مشخص و گسترده‌ای از تولید و بهره برداری از فرآورده ‌های مبتنی بر گیاهان دارویی دست پیدا کرد که تحقق این امر منجر به صادرات جهانی این محصول ارزشمند و اشتغال زایی در سطح کشور می شود. در ادامه در این خصوص بیشتر توضیح خواهیم داد.

کشت گیاهان دارویی در ایران

در حال حاضر کشورهای پیشرفته جهان به استفاده از فرآورده‎ های گیاهی چه در صنعت داروسازی و چه در صنایع غذایی و آرایشی بهداشتی روی آورده اند. این مسئله برای کشور ما که دارای موقعیت طلایی به لحاظ تنوع آب و هوایی و کشت انواع گیاهان دارویی است می تواند به منزله یک فرصت مناسب جهت توسعه این صنعت و افزایش رونق اقتصادی کشور باشد. بنابراین باید بتوانیم به بهترین نحو ممکن از این فرصت استفاده کنیم و حضور خود را در بازارهای جهانی بیشتر از گذشته افزایش دهیم.

امروزه بسیاری از گیاهان دارویی در ایران به صورت کاملا هدفمند در مزارع پرورش داده می شوند. اما علاوه بر کشت گیاهان دارویی انجام اقداماتی بر روی این گیاهان نظیر خشک‎کردن، بسته‎بندی، عرق‎گیری، تهیه‎پودر، اسانس و عصاره می تواند  باعث حفظ ارزش دارویی آنها شده و به این ترتیب میزان اثربخشی آنها را افزایش دهد. از این رو فرآوری علمی گیاهان دارویی نیز اهمیت قابل توجهی در افزایش فروش این محصولات خواهد داشت.

معرفی گیاهان دارویی که توجیه اقتصادی بیشتری دارند  

تنوع آب‎ و ‎هوای ایران و شرایط اکولوژیک مختلف آن از عواملی هستندکه کاشت گیاهان دارویی در این کشور را به یک شغل مناسب با درآمدزایی نسبتا بالا تبدیل کرده اند. زعفران، نعناع فلفلی، بابونه، گل گاوزبان، حنای اتابک، گل محمدی، زیره سیاه از عمده‎ترین گیاهان دارویی هستند که در ایران کشت می‎شوند. تا کنون حدود ۸۰۰۰ گونه گیاهی مختلف در ایران یافت شده است که از میان آنها در حدود ۲۳۰۰ گونه از خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای و آرایشی بهداشتی برخوردار هستند.

آمار مذکور دو برابر گونه های یافت شده در قاره اروپا را نشان می دهد. علاوه بر این حدود ۱۷۲۸ گونه از این گیاهان یاد شده بومی هستند و منحصرا به ایران تعلق دارند. از این رو ایران و همچنین کشور ترکیه از غنی‌ترین منابع گیاهان دارویی موجود در دنیا با تنوع بسیار زیاد برخوردار هستند که به عنوان یک ظرفیت انحصاری به شمار می آید. اما این مسئله به تنهایی کافی نیست و برای گسترش این صنعت تحقیقات و مطالعات بیشتری نیاز است.

شناسایی پتانسیل های نهفته در هر منطقه از ایران یکی از اقداماتی است که می تواند در افزایش بازدهی این صنعت تاثیر زیادی داشته باشد. برای مثال همدان در زمینه تولید گشنیز و رازیانه رتبه اول کشور را دارد و ۱۹ قلم گیاه دارویی دیگر نیز مانند گل‌گاوزبان، سنبل‌الطیب، بابونه، آویشن، خاکشیر، نعناع‌فلفلی، ختمی، به‌لیمو و اسطوخودوس، آرتیشو یا کنگر فرنگی، گل همیشه بهار و کاسنی در این استان کشت می شود.

در ادامه با توجه به نیاز بازار و کمبود هایی که هر ساله در بازار گیاهان دارویی دیده می شود، به معرفی برخی از گیاهان دارویی که از لحاظ کاشت در ایران توجیه اقتصادی دارند می پردازیم. امید است نکات ارائه شده در زیر، کشاورزان عزیز را در انتخاب گیاه مورد نظر برای کشت یاری نماید تا به اشتباه محصولاتی را کشت نکنند که بازارش اشباع شده و یا قیمتش مقرون به صرفه نیست.

• برخی از گیاهان نظیر زعفران و گل‌ محمدی دارای ارزش اقتصادی بالایی هستند و حتی به سراسر جهان صادر می گردند. بنابراین می توانید با برنامه ریزی های دقیق و کارشناسی شده بر روی آنها سرمایه گذاری نمایید. اما گیاهانی همچون خارمریم، ورون و آلوء ورا به میزان کافی در کشور کشت و تولید می شوند، بنابراین سرمایه گذاری بر روی آنها موجب افت قیمت و ضرر برای کل کشاورزان خواهد شد.
• مناطق ساحلی شمال، کوپایه های شمال، غرب و شمال غربی ایران برای کاشت گیاه بنفشه دارویی بسیار مناسب است. لازم به ذکر است این گیاه قبلا نیاز سنجی شده و کشت آن در سطوح گسترده بسیار مقرون به صرفه خواهد بود.
• توصیه می شود در مناطق دشتی کشور زیره سبز و سیاه کشت شود. گفتنی است زیره سیاه از بازار بهتری برخوردار است.
• زمین هایی که در حال حاضر تحت کشت گیاهان دارویی نظیر گل گاوزبان، بابونه، نعناع فلفلی، زیره سبز، ملیس، آویشن، سرخارگل و کاسنی می باشند کماکان از توجیه اقتصادی خوبی برخوردار هستند.